Door Vrijspreker; eerder gepubliceerd op de website van Vrijspreker op 26-01-25
Atlas Shrugged is een van de meest invloedrijke en controversiële werken van Ayn Rand. Gepubliceerd in 1957 en later vertaald naar een driedelige filmreeks, combineert het boek filosofie, economie en een meeslepend verhaal om complexe vragen te stellen over vrijheid, verantwoordelijkheid en de rol van het individu in de samenleving. Het werk dient zowel als een waarschuwing tegen de gevaren van overmatige controle en bureaucratische afhankelijkheid, als een inspirerend pleidooi voor persoonlijke autonomie en zelfredzaamheid.
Het boek werd destijds ontvangen met zowel lof als kritiek. Voor velen is het een krachtige oproep tot individuele vrijheid, terwijl anderen het afdoen als een werk met een extreme en onrealistische visie. De filmproductie, uitgebracht in drie delen tussen 2011 en 2014, weerspiegelt deze verdeeldheid. De producties werden gekenmerkt door een beperkt budget en aanzienlijke uitdagingen. Zo kende elk deel een volledig andere cast, wat de continuïteit van het verhaal bemoeilijkte en werden de films grotendeels onafhankelijk gefinancierd door fans van Rand’s werk. Ondanks deze beperkingen blijft de filmreeks een visueel eerbetoon aan Rand’s filosofie, al wordt deze vaak als minder succesvol beschouwd dan het boek zelf.
Dit artikel verkent de kernboodschap van Atlas Shrugged, de relevantie ervan in onze huidige wereld en hoe Rand’s filosofie een uitnodiging biedt tot reflectie en actie.
De kernboodschap van Atlas Shrugged
De kernboodschap van Atlas Shrugged, zoals verwoord in het boek en de filmreeks, is een krachtige waarschuwing tegen de gevaren van overmatige controle en bureaucratische afhankelijkheid. Ayn Rand laat zien hoe systemen waarin macht en besluitvorming worden geconcentreerd, leiden tot stagnatie, een gebrek aan innovatie en een afname van persoonlijke vrijheid. Dit type controle onderdrukt persoonlijke ambitie en ondernemerschap, terwijl de meest productieve leden van de samenleving steeds meer worden belast. Rand benadrukt het belang van persoonlijke autonomie en individuele verantwoordelijkheid als pijlers van een vrije en bloeiende maatschappij.
De gevaren van overmatige controle
In onze huidige samenleving zien we hoe overmatige controle zich uit in de vorm van complexe bureaucratieën en regels die vaak meer belemmeren dan bevorderen. Denk aan politieke systemen, grootschalige bedrijven en instellingen die beslissingen nemen zonder rekening te houden met de autonomie van het individu. Dit leidt tot een cultuur waarin mensen afhankelijk worden van systemen die hen in feite klein houden.
Wat Ayn Rand met Atlas Shrugged laat zien, is dat deze afhankelijkheid niet alleen de kracht en creativiteit van individuen ondermijnt, maar uiteindelijk ook de samenleving als geheel verzwakt. Wanneer degenen die bijdragen aan vooruitgang – de innovatoren, ondernemers en denkers – constant worden belemmerd door regels en eisen, ontstaat er een vicieuze cirkel van achteruitgang. Het verhaal illustreert hoe deze dynamiek leidt tot stagnatie en uiteindelijk tot een samenleving waarin niemand meer wint.
Persoonlijke autonomie: de sleutel tot vooruitgang
Tegenover deze cultuur van bureaucratische afhankelijkheid plaatst Rand het idee van persoonlijke autonomie. Dit betekent dat mensen verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven, hun eigen keuzes maken en bijdragen aan het welzijn van de samenleving vanuit hun eigen kracht.
Persoonlijke autonomie betekent niet dat we alleen op onszelf staan, maar dat we bewust kiezen hoe we samenwerken en bijdragen. Het gaat om een balans tussen het individu en het collectief, waarin respect voor vrijheid en verantwoordelijkheid centraal staat. Rand pleit voor een wereld waarin mensen de ruimte krijgen om te groeien, te innoveren en zich volledig te ontplooien – zonder te worden beperkt door een verstikkend systeem.
Een samenleving van verantwoordelijkheid en samenwerking
Een belangrijk aspect van persoonlijke autonomie is de manier waarop mensen samenwerken. Rand’s visie is geen pleidooi voor isolatie, maar juist voor bewuste samenwerking tussen gelijkwaardige individuen. Denk hierbij aan moderne initiatieven zoals Decentralized Autonomous Organizations (DAO’s), waarin mensen samen beslissingen nemen zonder afhankelijk te zijn van een centrale autoriteit. Deze samenwerkingsvormen tonen aan dat innovatie en vooruitgang mogelijk zijn wanneer mensen verantwoordelijkheid nemen en bijdragen op basis van wederzijds respect en gedeelde doelen.
In zo’n samenleving is er geen plaats voor overmatige controle die de creativiteit en vrijheid van mensen beperkt. In plaats daarvan ontstaat er een cultuur van vertrouwen, samenwerking en zelfredzaamheid. Dit model biedt een krachtig alternatief voor de afhankelijkheid die door bureaucratische systemen wordt gecreëerd.
Van afhankelijkheid naar vooruitgang
De boodschap van Atlas Shrugged is een oproep om na te denken over hoe we onze samenleving vormgeven. Willen we blijven vertrouwen op systemen die ons afhankelijk maken, of kiezen we voor een toekomst waarin persoonlijke autonomie en individuele verantwoordelijkheid centraal staan?
Rand laat zien dat vooruitgang alleen mogelijk is wanneer mensen hun eigen kracht herkennen en benutten. Dit vraagt om een mentaliteit van zelfreflectie, initiatief en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen – niet alleen voor onszelf, maar ook voor onze bijdrage aan de wereld.
Een uitnodiging tot reflectie
In plaats van Atlas Shrugged te zien als een boek voor “emotioneel en politiek onzindelijke mensen,” zoals Thijs Kleinpaste* stelt, kan het juist worden gelezen als een uitnodiging tot reflectie. Het vraagt ons om na te denken over onze rol in de wereld, over de balans tussen controle en autonomie, en over hoe we kunnen bijdragen aan een betere toekomst.
De vraag die het boek stelt, blijft actueel: hoe bouwen we een wereld waarin vrijheid, verantwoordelijkheid en vooruitgang hand in hand gaan? Dit is geen vraag die alleen politici of ondernemers aangaat, maar een die ieder individu kan overwegen. Rand’ s filosofie leert ons dat vrijheid en verantwoordelijkheid beginnen bij het bevragen van de fundamenten van onze overtuigingen en systemen. Zonder die kritische houding blijven we gevangen in illusies die uiteindelijk onze groei en vooruitgang belemmeren.
Zoals Rand laat zien, begint verandering altijd bij onszelf.
Hub Jongen bij de NL premiere van het eerste deel van de film
Meer over Atlas Shrugged
- Boek: Atlas Shrugged werd geschreven door Ayn Rand en voor het eerst gepubliceerd in 1957. Het boek combineert filosofie, economie en een meeslepend verhaal en wordt beschouwd als een van haar meest invloedrijke werken.
- Film: De filmadaptatie is verdeeld over drie delen (Atlas Shrugged: Part I, II & III) en uitgebracht tussen 2011 en 2014. De films brengen Rand’s visie tot leven en zijn beschikbaar op diverse streamingplatforms.
- Website: Voor meer informatie over het werk en de filosofie van Ayn Rand kun je terecht op de officiële website van het Ayn Rand Institute.
- Online lezen: Artikelen en analyses over Atlas Shrugged zijn beschikbaar op platforms zoals The Objective Standard en Medium.
- Inspirerende citaten uit Atlas Shrugged: “The question isn’t who is going to let me; it’s who is going to stop me.”** en “Contradictions do not exist. Whenever you think you are facing a contradiction, check your premises.”
Epiloog: Wat betekent Atlas Shrugged?
“Atlas Shrugged” betekent letterlijk “Atlas haalde zijn schouders op”. Het verwijst naar de Griekse mythische figuur Atlas, die de wereld op zijn schouders draagt. In de context van Ayn Rand’s boek symboliseert het de productieve en creatieve individuen die weigeren de last van een uitbuitende samenleving verder te dragen. Het roept de vraag op: Wat gebeurt er met de wereld als zij die haar draaiende houden besluiten te stoppen? Het is een krachtige metafoor voor vrijheid, verantwoordelijkheid en de gevolgen van collectivisme.
*) Naschrift van de redactie:
Thijs Kleinpaste duikt wat plotseling op. Hij studeerde geschiedenis in Groningen en werkt(e) bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken als speechschrijver. Regelmatig scjrijver van stukken in NRC (https://www.nrc.nl/auteur/thijs-kleinpaste/) en de Groene Amsterdammer (https://www.groene.nl/auteur/thijs-kleinpaste). Hij lijkt zeer diep in het konijneholletje van links te zitten en dat hij speeches schrijft voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken is een bevestiging van de zorgelijke toestanden in dat ministerie.
Mensen als de geciteerde Thijs Kleinpaste zijn socialistische activisten. Door zo iemand “politiek onzindelijk” genoemd te worden is eigenlijk een compliment. Overigens betekent zijn gaslighting niet dat het meneer Kleinpaste zelf zindelijker zou maken.
**) Correctie van Maurice S.
Het citaat, “The question isn’t who is going to let me; it’s who is going to stop me.” komt niet uit Atlas Shrugged maar refereert naar een conversatie tussen Howard Roark en de Dean in de scene dat hij van school gekicked wordt, dit is dus The Fountainhead, en het citaat zelf, alhoewel veel gebruikt op het internet, in niet accuraat.
Hier is de oorsprong van waar het citaat vandaan komt en de juiste context:
An hour ago the Dean had wished that this interview would proceed as calmly as possible. Now he wished that Roark would display some emotion; it seemed unnatural for him to be so quietly natural in the circumstances.
“Do you mean to tell me that you’re thinking seriously of building that way, when and if you are an architect?”
“Yes.”
“My dear fellow, who will let you?”
“That’s not the point. The point is, who will stop me?”
https://ari.aynrand.org/the-quotable-ayn-rand-who-is-going-to-stop-me