In het vorig artikel argumenteerde in Libertair Perspectief van 18 augustus gaf ik de argumenten tegen het oprichten van een rechtspersoon voor het Libertair Instituut naar Nederlands recht. Dit artikel schetst de kaders van een Libertarische rechtsorde en zet uiteen welke stappen we kunnen nemen om een echt libertair statuut te ontwerpen voor het Wetenschappelijk Bureau van de Libertaire Partij. Daarna volgt een voorstel voor de statuten van het Libertair Instituut.
Dan plaats je je toch buiten de Rechtsorde?
Zodra je zegt dat je iets gaat organiseren buiten de overheid om dan reageren sommige mensen verontwaardigd met de tegenwerping: “maar dan plaats je je toch buiten de rechtsorde?” En jawel, dat is natuurlijk waar als je het begrip beperkt tot de Nederlandse rechtsorde. Wanneer je de Nederlandse wet niet relevant acht voor je onderneming dan plaatst je dat buiten de Nederlandse rechtsorde. Maar dat betekent niet dat je dat niet zou kunnen doen. Is dat erg? Het vorige artikel wees erop dat de nadelen van die Nederlandse rechtsorde wel eens groter zouden kunnen zijn dan de voordelen.
Om het begrip “rechtspersoonlijkheid” om te zetten is er een kader, een “rechtsorde” nodig. En dat zou dan voor het Libertair Instituut het beste een libertaire rechtsorde zijn. Een rechtsorde naar de visie van libertariërs. Het is zeker niet verboden om die te formuleren. Samenlevingen en organisaties scheppen eigenlijk altijd hun eigen rechtsorde. De Codex Hammurabi, de wet van Mozes, de Code Napoléon zijn allemaal historische voorbeelden van rechtsordes die veel invloed hebben gehad op het leven van gemeenschappen. Ook de Rooms-Katholieke Kerk heeft haar eigen wetboeken waarin het canoniek recht wordt beschreven. En het meest pertinente dat ik gevonden heb met betrekking tot het “recht op eigen recht” is het Hausgesetz van het Vorstenhuis (von und zu) Liechtenstein. De Präambel begint letterlijk met de zin:
„Die Familie Liechtenstein hat sich seit Jahrhunderten ein eigenes Gesetz gegeben.“
Het is een voorbeeld van een geslaagd geval van zelfbestemming. “Geslaagd” refereert aan erkenning en de relaties die opgebouwd worden met andere rechtsordes. In het geval dat we een libertarische rechtspersoon definiëren binnen de kaders van een libertarische rechtsorde wordt het interessant hoe “de Minister” die de Wet op de Financiering van Politieke Partijen uitvoert zal reageren op de mededeling van de Libertaire Partij, dat zij het Libertair Instituut aanwijst als haar Wetenschappelijk Bureau. Als ‘de Minister” het LI niet erkent is er geen man overboord, als wel, dan kunnen we blij zijn met de erkenning dat Libertariërs in eigen kring zelfbestemming beoefenen. What do we have to lose?
Een Libertaire Rechtsorde
De eerste aanzet voor een Libertarische rechtsorde was de Libertarische Grondwet (LG), die op 26 juli 2022 op de website grondwet.nu en in het boek “Het Libertarische Sociaal Contract” werd gepubliceerd. Deze geeft aan hoe een vrije samenleving zich vanuit de vriendschap tussen individuen “bottom-up” kan aggregeren in steeds complexere samenwerkingsverbanden (LG, Art. 2). Worden individuen of groepen het niet met elkaar eens, dan hoeven ze niet dwingend tot samenwerking te komen. Opting-out is altijd mogelijk. Artikel 4 van de LG laat expliciet toe dat individuen en organisaties zelf kunnen bepalen hoe ze zich willen besturen. Het laat de ruimte voor een organische groei van recht en van arbitragemechanismen. De vrijheid van associatie en dissociatie (LG art. 2 en 3) garandeert dat de Libertaire Rechtsorde flexibel blijft.
Ik ben ervan overtuigd geraakt dat een Libertair Wetenschappelijk Bureau, als “neveninstelling” van de Libertaire Partij slechts kan gedijen wanneer het zich aan libertaire regels hoeft houdt. Je zou aan dat Instituut net als aan individuen iets zelfbestemmends, iets soevereins willen meegeven, waarachtige onafhankelijkheid.
De LP kan de gelegenheid aangrijpen om met de formalisering van het Libertair Instituut – een libertair rechtsplatform te definiëren en voor de oprichting van het LI haar eigen regels toe te passen. Is dit niet het allereerste “wetenschappelijke” project van het LI?
Heterarchische organisatie
Bij het doorlezen van de statuten van enkele andere wetenschappelijke bureaus van politieke partijen (D66, BBB, 50Plus), dan valt op, dat ze altijd vanuit een “top-down” benadering opgezet werden. Het vastleggen van een hiërarchie van bevoegdheden staat voorop. De bevoegdheden van “het bestuur”, van de voorzitter en van de penningmeester, maar ook regels voor wie en hoe geschorst kan worden, wie de statuten mogen wijzigen, wie er commissies mogen instellen en hoe de verantwoording afgelegd wordt aan de partij, aan de financiers en aan de fiscus. Besluitvorming vindt plaats in de slechtste democratische traditie: met meerderheid van stemmen. De meerderheid mag daarin een minderheid aan een besluit binden.
Volgens libertarische uitgangspunten werkt het omgekeerd. Omdat de individuele, mondige mens de autoriteit over zichzelf is, maakt die zelf zijn keuzes, en respecteert de keuzes van andere individuen. Libertarische organisaties bestaan dan ook slechts uit mensen die expliciet met elkaar willen samenwerken. Als je al hiërarchisch denkt, in termen van hoger gesteld en ondergeschikt, kun je stellen dat zulke organisaties zich niet top-down maar “bottom-up” organiseren. Het ligt er maar aan wat je ”top” en “bottom” noemt natuurlijk.
Je komt uit bij consequent vrijwillige vormen van samenwerking, die heterarchisch van aard zijn. In heterarchische besluitvormingsmodellen beïnvloeden soeverein beslissende actoren elkaar. Heterarchische organisaties kunnen functioneren wanneer intensieve communicatie mogelijk is. In een hiërarchische organisatie zijn de communicatielijnen, de beruchte bevelsketen (chain of command), veel beperkter. Ze zijn juist zo gebouwd opdat lagere niveaus niet teveel interageren met hogere niveaus. Meestal zijn er op hogere niveaus steeds minder actoren. De structuur van de meeste legers zijn voorbeelden van een strak hiërarchisch georganiseerd systeem.
Een voorbeeld van heterarchie is bijvoorbeeld de verhouding tussen onafhankelijke, soevereine landen. Overeenkomsten komen slechts tot stand door onderhandelingen. Als de partijen gelijkwaardig zijn, zijn die overeenkomsten gebalanceerd en in het belang van alle betrokkenen. Je spreekt over bi- of multilaterale verdragen. Lateraal betekent “aan de zijkant”, je ziet de relatie met het begrip “nevenschikking”. De communicatielijnen tussen partijen lopen via diplomatieke vertegenwoordigers.
Vertaald naar het Libertair Instituut is er voor elk onderzoeksthema een zelfstandige acteur in de vorm van een eenling of een vrijwillige samenwerkende groep. Die groep kan invloed nemen op andere groepen en op het Instituut als geheel. Iedereen kan zelf beslissen over zaken die nuttig zijn voor hun onderzoek. Al die groepen samen bepalen wat het Libertair Instituut eigenlijk is.
Hoe ziet het Libertair Instituut er uit?
Opdat het Libertair Instituut (LI) bij de Libertarische Grondwet aansluit, zijn het dus de mensen die het wetenschappelijk onderzoek doen zelf die de beslissingen over hun werk nemen. Als de structuur van het LI dat niet zou respecteren, dan zouden vrijwilligers schaars worden, en zou je bijvoorbeeld moeten gaan betalen voor onderzoekswerk. Er kan dus ook van buitenaf geen onderzoeksopdracht aan het LI worden gegeven, want het LI kan niet beslissen over de activiteiten van individuele deelnemers.
Een visualisering van de netwerkstructuur van het Libertair Instituut bij oprichting
Op die manier ontstaan er samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld projectgroepen, ondernemingen, coöperaties, seminars, cursussen, etc. Dezelfde vrijwilligheid geldt voor beperkende regels: die kunnen alleen de onderzoekers aan zichzelf opleggen. Het zijn dus de individuele onderzoekers die de verantwoordelijkheid voor hun eigen handelen blijven dragen. Je kunt die niet afschuiven naar een “beperkte aansprakelijkheid” zoals aan een BV, of delegeren aan een bestuur. En dat is ook Libertarisch.
Heterarchische netwerken ontstaan vanzelf wanneer elk individu de eigen, autonome beslissingsbevoegdheid behoudt. In een heterarchische ordening beïnvloeden gelijkwaardige autonome beslissers elkaar. Naar de definitie van heterarchie in Wikipedia: “Heterarchie staat voor zelfbestuur en zelfbestemming en benadrukt decentrale en bottom-up-beslissingen. Iedere deelnemer en organisatie-eenheid van een heterarchische organisatie is dus tegelijkertijd manager van deze organisatie.”
Er kunnen dus – ook vanuit de Libertaire Partij – aan het LI geen onderzoeksopdrachten worden gegeven. Maar er kan wél een onderzoeksvraag worden voorgelegd, waarna het LI op zoek kan gaan naar vrijwilligers om zulk onderzoek te doen.
Om zo’n onderzoeksvraag – bijvoorbeeld van de Libertaire Partij – te ontvangen en er een vervolg aan te geven moet er een contactpunt zijn. Dat zou in de vorm van een coördinerend secretariaat kunnen. Ook in het geval dat iemand zich vrijwillig meldt met een onderzoeksthema waarvoor hij/zij op zoek naar gelijkgestemden is, kan zo’n secretariaat een verbindende rol spelen. Hetzelfde geldt voor de coördinatie van de publicatie van onderzoeksresultaten of van de productie van boeken en vindingen, voor zover dit onder de koepel van het LI gebeurt.
Om het onafhankelijke voortbestaan te verzekeren moet het instituut ook nog eens zo zijn opgezet, dat het “ongrijpbaar” is, in het geval activiteiten onder haar koepel als ondermijnend voor een territoriale rechtsorde zou worden beschouwd. Het secretariaat moet daarom ook tegen agressie van buitenaf beschermd zijn. Individuele onderzoekers moeten zichzelf eveneens kunnen onttrekken aan agressie, bijvoorbeeld politieke vervolging.
Hierna volgt de tekst van het eerste voorstel voor het statuut van het Libertair Instituut.
Statuut voor het Libertair Instituut
(voorstel van 2.9.2024)
Het Libertair Instituut is een instelling op basis van de twee Libertarische uitganspunten: zelfbestemming en non-agressie.
Het Libertair Instituut is een onafhankelijke neveninstelling van de Libertaire Partij Nederland en is voortgekomen uit de wens van de Libertaire Partij Nederland om een Wetenschappelijk Bureau op te richten.
Het Instituut overkoepelt verschillende autonome samenwerkingsverbanden van individuen die uit vrije wil in een libertair kader wetenschappelijke en aanverwante activiteiten ontplooien ( LG, Art. 2).
Rechtspersoonlijkheid
Het Libertair Instituut claimt als een zichzelf organiserende entiteit haar rechtspersoonlijkheid als Libertarische Organisatie (LO). De rechtspersoonlijkheid bestaat in het kader van de Libertarische Rechtsorde, gebaseerd op de Libertarische Grondwet1. Het LI kan overeenkomsten aangaan die slechts bindend zijn voor die participanten, die het expliciet met de inhoud van die overeenkomst eens zijn (LG art. 3).
Doelstelling
Het LI beoogt het bevorderen van het Libertarisme, in het bijzonder door kennis over het Libertarisme in de meest brede zin te scheppen, te verzamelen en te verspreiden. Deze kennis kan zowel van theoretische aard zijn als gericht op praktische toepassingen.
In de regel verdient het vergroten van kennis de term “wetenschappelijk” wanneer hiervoor methodisch te werk gegaan wordt, waarbij serendipiteit niet van de definitie uitgesloten is.
Het LI beoogt geen Algemeen Nut. Erkend wordt dat vrijwillige participatie aan activiteiten het nut van de vrijwilligers dient. Participanten bepalen zelf welke vruchten van hun wetenschappelijke werk aan wie worden geopenbaard en wie er kunnen profiteren van praktisch toepasbare resultaten (LG, Art. 5 – Eigendom). Het LI kent geen rapportage- of publicatiedwang.
Structuur
Het LI kent geen bestuurders en heeft geen plaats van vestiging. Haar activiteit is niet territoriaal beperkt. De activiteiten van het LI worden bepaald door alle individuele of in comités, (project-) groepen en fora gegroepeerde participanten in wetenschappelijk onderzoek, welke beschouwd worden in heterarchische relatie tot elkaar te staan.
Het LI kent participanten. Dit zijn individuen en/of zich zelf organiserende groeperingen, die daadwerkelijk aan activiteiten van het LI deelnemen. Participanten kunnen onder een zelfgekozen identiteit aan activiteiten deelnemen en zijn onder die identiteit aanspreekbaar voor andere participanten.
Het LI dient als koepel voor wetenschappelijke activiteiten van zich zelf organiserende individuen of groeperingen (LG, Art. 2). Deze individuen of groeperingen kunnen naar believen projecten en al of niet plaatsgebonden projectbureaus opzetten en bestuurders en vertegenwoordigers aanwijzen.
Het LI kent een vrijwillig secretariaat dat als aanspreekpunt dient voor alle participanten in het netwerk. Dit secretariaat kan uit meerdere individuen bestaan maar kan ook als virtuele functie worden gedigitaliseerd. Het secretariaat houdt o.a. bij welke activiteiten onder de koepel van het LI lopen en wie er (en onder welke identiteit) in welke activiteiten participeert. Het secretariaat voorziet in het eigen onderhoud.
Het LI faciliteert een Raad van Advies, bestaande uit vrijwilligers die elk de Libertaire Uitgangspunten onderschrijven (LG, Art. 1). De leden van de RvA adviseren uit eigen beweging en vrijwillig op aanvraag over het wetenschappelijke en Libertarische gehalte van de activiteiten van individuen en groeperingen. De RvA organiseert zelf de frequentie en de aard van haar overleg. De Libertaire Partij Nederland wordt uitgenodigd om minstens één vertegenwoordiger in de Raad van Advies van het LI te plaatsen.
Overeenkomsten, gesloten door het LI, zijn slechts geldig en bindend voor de verzameling van individuele ondertekenaars of hun vertegenwoordigers. Participanten kunnen ook volmachten voor instemming verlenen aan zelfgekozen vertegenwoordigers.
Libertair Perspectief
Libertair Perspectief is de naam van een publicatiemedium van het Libertair Instituut. Voor de productie bestaat er een Redactieraad en een Redactie, waarvan de leden vrijwillig samenwerken en elk lid individueel aanspreekbaar is voor zijn of haar handelingen. Libertair Perspectief wordt beschouwd als een project van een zichzelf organiserende groepering in de zin van Art. 2 LG.
Besluitvorming
Besluiten gelden principieel slechts voor diegenen die een bepaalde activiteit volgens zo’n besluit in samenwerking met elkaar willen uitvoeren (LG, Art.3). Stemmingen dienen ervoor om te bepalen wie er meedoen, wie neutraal zijn en wie niet meedoen met een voorstel. Deelneming / bijdragen aan activiteiten zijn dus te allen tijde vrijwillig. Elke groepering bepaalt zelf of en in welke vorm arbitrage in interne conflictsituaties wordt aangeroepen.
Tegenwerking en uitsluiting
Personen of groeperingen, die de Libertarische principes schenden of de doelstellingen van het LI tegenwerken bewerken zelf hun uitsluiting van de betreffende activiteiten. De beslissing over dissociatie wordt genomen door diegenen die met die persoon samenwerken. Voor compensatie van geleden schade wordt naar Art. 6 LG verwezen.
Onderlinge Vrijwaring
Individuele participanten in gezamenlijke activiteiten (projecten) onder de koepel van het Libertair Instituut kunnen onderlinge overeenkomsten afsluiten om elkaar te betrekken in, of juist elkaar te vrijwaren van aansprakelijkheid voor andermans handelen (LG, Art. 8).
Financiering van activiteiten
Het LI heeft geen ander financieel belang dan het duurzaam kunnen faciliteren en ontwikkelen van haar overkoepelende functie. Inkomsten en aangehoopt kapitaal op rekening van het LI blijven doel gebonden en tot besteding geconsigneerd en in eigendom van de rechthebbende aanbieder.
Het LI werkt voor de financiering van geld behoevende activiteiten uitsluitend met vrijwillige bijdragen, waarvan de donateurs zelf beslissen waaraan deze besteed worden. Het LI kan een intermediair zijn om bijdragen door te geven aan hun bestemming.
Het LI legt verantwoording af over consignaties en bestedingen van financiële middelen aan de eigenaren daarvan.
Het LI neemt geen gelden aan van overheden en onderhoudt geen betrekkingen met verstrekkers van vergunningen of met belastingdiensten die zijn opgezet door nationale wetgevers.
Deponering en verandering
Deze statuten werden voorgelegd aan de Algemene Ledenvergadering van de Libertaire Partij Nederland van [datum] en worden gepubliceerd op de website van het Libertair Instituut. Een ondertekende papieren kopie is gedeponeerd bij de secretaris van de Libertaire Partij Nederland.
Deze statuten kunnen worden vertaald. De Nederlandstalige versie prevaleert.
Veranderingen in deze statuten behoeven de goedkeuring van allen die op een gegeven moment actief deelnemen aan de activiteiten binnen het Libertair Instituut.
Oprichting
Ondergetekenden hebben op [datum] besloten om volgens de voorgaande Statuten het Libertair Instituut op te richten.
………………………………………………………………………………………………
.
ANNEX 1
De Libertarische Grondwet (LG)
De Libertarische Grondwet werd op 26 juli 2022 gepubliceerd in het boek: Het Libertarische Sociaal Contract. Daarin wordt de verhouding tot het natuurrecht, de Libertarische Uitgangspunten en het Libertarische Sociaal Contract uitvoerig toegelicht. Het boek is verkrijgbaar via het Libertair Instituut.
Artikel 1: Geldigheidsgebied
De Libertarische Grondwet geldt voor de samenleving van mensen die de libertarische beginselen onderschrijven. Binnen libertarische samenlevingen gelden geen verplichtingen vanuit andere sociale contracten.
Artikel 2: Structuur van de samenleving
De individuele mens is de beslissende basiseenheid van de samenleving. De samenleving formeert zich door vrijwillige verbindingen van mondige mensen met elkaar. Mensen en groeperingen zijn vrij om al of niet aan verbindingen deel te nemen, om zich van bestaande verbindingen af te splitsen en om alternatieve, met elkaar concurrerende verbindingen op te bouwen. Mensen – en door vrije verbinding ontstane groeperingen – besluiten zelf hoe zij zich laten vertegenwoordigen. De aldus geaggregeerde, complexere verbonden krijgen vorm door zelforganisatie
Artikel 3: Besluitvorming
Zonder instemming van alle betrokken partijen kan geen voor allen bindende overeenkomst gesloten worden. Stemmingen hebben tot doel slechts die mensen met elkaar te verbinden die bepaalde gemeenschappelijke doelen willen verwerkelijken.
Artikel 4: Bestuur van gemeenschappelijke activiteiten
De wijze van besturen van alle gemeenschappelijke activiteiten wordt door de participerende deelnemers vastgesteld.
Artikel 5: Eigendom
Elk mens heeft het uitsluitend gebruiksrecht op de producten van het eigen handelen en op eerlijk verkregen eigendom. Eigendom kan naar eigen goeddunken worden geregistreerd, gebruikt, overgedragen en in delen of participaties opgesplitst en het kan met anderen vrij worden uitgewisseld.
Gebruik van eigendom wordt slechts begrensd door het non-agressieprincipe. Eigendom van territorium wordt door het NAP beschermd in zoverre het door de eigenaar rechtmatig is verkregen. Er bestaat geen collectief eigendom.
Artikel 6: Conflictoplossing
Libertarische samenlevingen kiezen voor het oplossen van onderlinge geschillen bij voorkeur een geweldloze weg. Deelnemers aan het Libertarische Sociaal Contract bepalen in elke overeenkomst die zij aangaan zelf de wijze van beëindiging van de overeenkomst, de wijze van arbitrage en de criteria daarvoor. Voor het organiseren en het bepalen van strafvervolging en de wijze van tenuitvoerlegging van straffen kan de Libertarische samenleving door gemeenschappelijke besluiten voorzieningen treffen. Brengt iemand een ander onbedoeld materiële schade of letsel toe, dan is de veroorzaker tot vergoeding van die schade verplicht, respectievelijk is de veroorzaker verplicht de lasten van de zorg te dragen die voor herstel of permanente verzorging nodig is.
Veroorzaakt iemand onbedoeld iemands overlijden dan draagt de veroorzaker de zorg voor afhankelijke nabestaanden. Brengt iemand moedwillig schade of letsel toe aan een medemens, dan geldt het natuurrecht op wraak, dat beperkt wordt door het non-agressieprincipe. Het al of niet verlagen van een straf (clementie) wordt door de benadeelde(n) bepaald.
Artikel 7: Verdediging
Elk mens heeft van nature de plicht om zichzelf en degenen waarvan hij/zij de belangen behartigt tegen agressie te verdedigen. Het NAP staat zelfverdediging toe maar geen overtreffende agressie. In vrijwillige alliantie kunnen deelnemers aan het Libertarische Sociaal Contract de verdediging van een groep, de gemeenschappelijke training en de aankoop, productie en onderhoud van middelen ter verdediging organiseren. Zulke allianties kunnen zich organiseren tot een defensief apparaat tegen bedreigingen van buitenaf. Niemand kan ertoe gedwongen worden een ander te verdedigen. Het zich inmengen in conflicten die andere samenlevingen betreffen – behalve het innemen van een bemiddelende rol – is niet in overeenstemming met het NAP.
Artikel 8: Vrijwaring
Vanuit rationeel eigenbelang kunnen mensen zich met elkaar verbinden om elkaar onderling te vrijwaren van de consequenties van onvoorzienbaar ongeluk en ongemak. Het verwerven van rechten uit zulke verbindingen berust op overeenkomsten.