Door de Oekraïnecrisis lijken de gemeenteraadsverkiezingen wel een ver-van-mijn bedshow. De hoge prijs van brandstof, onbetaalbare gasrekeningen met het vooruitzicht in een koud huis te moeten ontwaken houdt mensen meer bezig dan het wel en wee van de 171’000 ambtenaren van de nog overgebleven 345 gemeenten in Nederland. Outsourcing van de vuilnisophaaldienst en de beplanting van de plantsoenen zal de meeste mensen een worst wezen, het valt pas op als het niet gebeurt.
In 1900 waren er in Nederland 1121 gemeenten voor een bevolking van 5’142’000 mensen, gemiddeld diende een gemeente 4’587 mensen.
In 2022 bestaan er 345 gemeenten voor een bevolking van 17’682’000 mensen, gemiddeld worden nu 51’252 mensen per gemeente bestuurd.
Het bovenstaande kaartje van Nederland komt uit de “Atlas voor Gemeenten“, van 2014. Deze Atlas is een jaarlijkse uitgave van “Onderzoeksbureau Atlas voor Gemeenten”, dat per 15.6.2021 werd omgedoopt tot “Atlas Research” (niet te verwarren met de door libertariërs gewaardeerde Atlas Society) en onderdeel vormt van Sijthoff Media.
Zo’n 8 jaar geleden kwam dit onderzoeksbureau dus tot een voorstel om Nederland in te delen in 57 ‘supergemeenten’. Dit, met het doel om te laten zien hoe “lokaal bestuur” nòg efficiënter kon worden.
Er zouden dan in de toekomst met – pak ‘m beet – 19 miljoen inwoners, gemiddeld 333’333 mensen per gemeente gedirigeerd kunnen worden.
Willem Sijthoff (CEO van Sijthoff Media) zei over “zijn” onderzoeksgroep:“Een bureau waar de beslissers van Nederland op kunnen bouwen.”
De “beslissers van Nederland“.
Ter vergelijking Zwitserland. Op een bevolking van 8’723’000 mensen, zijn er 2’172 gemeenten, wat gemiddeld 4’016 inwoners per gemeente oplevert. En Zwitserland tikt efficiënt als een klok. Zou dat misschien komen omdat er bergen zijn?
Een snelle check bij de enige berggemeente die Nederland rijk is: Saba. Met 1’933 inwoners en een bestuurscollege van 5 personen de kleinste gemeente van Nederland. 96% van het land is in privébezit. Ondanks de kleine schaal speelt de “public entity” van Saba het klaar om een bedrag van 56 miljoen US Dollar op de balans te toveren terwijl de ontvangsten uit gemeentelijke belastingen luttele USD 1’645’500 zijn, 851 dollar per inwoner. Vanaf 2022 zijn daar jaarlijks gebudgeteerde baten inbegrepen ter hoogte van 40’000 USD uit COVID-testen (zie pagina 56). Worden COVID-testen toekomstig een gemeentelijke inkomstenbron? En wie zou er nu nog durven te beweren dat de public entity van Saba niet efficiënt is?
Ook een onderzoek uit 2014 over de financiele effecten van gemeentelijke herindelingen heeft een opvallende conclusie: groot, middelgroot of klein, herindeling heeft geen gevolgen voor het uitgavenniveau, zo concluderen de onderzoekers. Niet voor de herindeling, niet kort erna en ook niet op de lange termijn.
Libertair Perspectief
Grootschaligheid is niet vanzelfsprekend efficiënt. Het gaat om wat anders. De lagere echelons van de politieke besluitvorming kunnen “lastig” zijn om grootschalige operaties door te voeren, omdat hoe kleiner de eenheden, des te groter de invloed die een individuele burger kan hebben. Dat de “lokale democratie” door de voortdurende opschaling in het geheel niet meer werkt is niet alleen voor LP-leden duidelijk. Onlangs waarschuwde UM-hoogleraar Klaartje Peters er nog voor dat de lokale democratie in gevaar is.
De omgekeerde piramide
De vergroving van besluitvorming ontwikkelt zich precies tegenovergesteld aan hoe de Libertaire Partij een op vrijwilligheid gebaseerde samenleving ziet.
Omdat voor libertariërs de autoriteit van het individu centraal staat hebben kleine, vrijwillige samenwerkingsverbanden van nature meer autoriteit dan grotere samenwerkingsverbanden. Fijnschaligheid van overheidsdiensten is voor Libertariërs een vereiste om de vaak uiteenlopende belangen van individuele burgers goed te kunnen behartigen. Grotere “bestuurs”eenheden zijn in die visie verantwoording verschuldigd aan al die kleinere eenheden waaraan ze hun bestaan danken, niet andersom. “Subsidiariteit” betekent voor libertariërs dat slechts die zaken gedelegeerd worden aan grotere verbanden, die de kleinere eenheden graag onderling willen organiseren.
Om het in Nederlandse termen uit te drukken: de gemeenten besturen samen de provincies en de provincies besturen samen het land. En niet andersom!
Je zou dus terugwillen naar de 1121 gemeenten van voorheen, en binnen de grote gemeenten deelgemeenten willen instellen met hun eigen deelgemeenteraden. Deze gemeenteraden kunnen bevolkt worden met vertegenwoordigers van buurten en buurtschappen.
Ook zou de belastingheffing terug moeten naar het (deel)gemeentelijk niveau, zodat duidelijk wordt waar geld verdiend wordt. De armere gemeenten en provincies kunnen vervolgens de rijkere gemeenten en provincies verzoeken om overdracht van inkomen.
Dit is geen utopie. Het functioneert precies zo in het zeer welvarende Zwitserland.
De leden van de LP zijn het er in het algemeen over eens dat zeer veel (“publieke”) overheidstaken aan vrijwilige en vaak veel kleinschaliger samenwerkingsverbanden, daaronder ook ondernemingen, kunnen worden overgelaten. Het belangrijkste criterium voor afsplitsing van overheidstaken is of er daardoor meer concurrentie mogelijk is,
Verantwoordelijkheid nemen
In plaats van instemmen in de klaagzang over het ondemocratische karakter van het huidige bestuurssysteem kunnen we beter werken aan een ordening waarin de autoriteit van de burger centraal staat. Die ordening begint in feite in ons hoofd. Je hoeft veel diensten niet aan overheidsmonopolies over te laten maar je kunt zelf verantwoordelijkheid nemen door ze (opnieuw) te organiseren. Je kunt met je buren, buurt-, dorps- en standgenoten al die terreinen terugclaimen die in de loop van tientallen jaren naar steeds grootschaliger organisaties werden overgeheveld en daardoor deels verloren zijn gegaan.
We moeten afleren om op de overheid leunen. Een voorbeeld: verdwijnen de cashautomaten in je dorp, wacht dan niet op druk op de banken vanuit de gemeenteraad, want die wordt in toenemende mate geregeerd door landelijke politieke partijen die wellicht in hun programma hebben staan dat cash verdwijnen moet. Ga niet alleen naar de bank om je beklag te doen, maar doe dat samen met buurtgenoten. Spoort een bank niet, praat dan met een andere bank. Een mini-bankrun van een hele straat of een hele buurt kan de beslissing van een bank misschien beïnvloeden.
Om iets in samenspraak met gelijkgestemden tot stand te brengen heb je geen politieke partijen nodig maar vriendschappelijke samenwerking. De Libertaire Partij nodigt je uit om niet alleen op 16 maart je stem te laten horen, maar voortdurend. 52 en 1/7 week per jaar.
En laten we overigens hopen dat niet alweer diezelfde partijen een verkiezingszege halen.