De monarchie is een staatsvorm waarin de monarch de bestuurlijke macht in handen heeft. Of het nu gaat om een absolute monarchie of een constitutionele monarchie, het is een bestuursvorm die regelmatig ter discussie staat. De voorstanders van de monarchie beroepen zich op het belang van het behoud van deze traditie, omdat de monarchie bij zou dragen aan de sociale cohesie in de samenleving en politieke stabiliteit. De tegenstanders menen dat de monarchie ouderwets is. Het is ondemocratisch en creëert ongelijkheid. Het is dus niet meer van deze tijd.
De steun voor de monarchie in Nederland is van 74% in 2020 gedaald naar 57% in 2024. Maar wordt de monarchie niet te snel van de hand gewezen? En zou de monarchie verenigbaar kunnen zijn met de grondbeginselen van het libertarisme?
Niet meer van deze tijd
De meeste argumenten tegen de monarchie hebben een sterk egalitaire ondertoon. Dat wil zeggen dat het idee dat mensen in politiek en sociaal opzicht gelijk zijn, als een vanzelfsprekendheid wordt gezien. Het bestaan van een monarchie zal uiteindelijk leiden tot ongelijkheid in de maatschappij. Door de erfopvolging beschikt de monarch vanaf zijn of haar geboorte over verschillende privileges waar geen andere burger over kan beschikken.
Ook betaalt de monarch – in Nederland althans – geen belasting. Daarbij is de monarchie ondemocratisch, omdat niemand de monarch heeft verkozen als staatshoofd. Aangezien deze ongelijkheid en ondemocratische ondertoon van de monarchie niet bij de huidige samenleving aansluiten, is het ongewenst en dient het opgeheven te worden. Het is niet meer van deze tijd.
De monarchie bezien vanuit het libertarisme
Deze tegenargumenten zijn vooral populair bij degenen die het egalitarisme aanhangen. Maar hoe kan de monarchie vanuit libertair perspectief bezien worden? Dit perspectief is anders dan dat van het egalitarisme. De ongelijkheid waar veel critici van de monarchie zich tegen verzetten, is vanuit het libertarisme bezien een natuurlijk gegeven. Waar je ook kijkt, mensen verschillen in allerlei opzichten van elkaar. In een vrijemarkteconomie zullen er als vanzelf mensen op verschillende posities terechtkomen – zolang dat maar door wederzijdse, vrijwillige instemming tot stand komt.
Dus ongelijkheid is niet inherent problematisch. Alleen de manier waarop de monarch zijn positie heeft vergaard, is niet vrijwillig. Hij is het hoofd van de staat – van de overheid. De overheid is een organisatie die zijn monopoliemacht verkrijgt door dwang. Het libertarisme is een politieke filosofie die staat voor individuele vrijheid en het zelfbeschikkingsrecht. Daarmee kan een monarchie onwenselijk zijn, omdat geen persoon kan beschikken over het lijf en goed van een ander.
Monarchie tegen democratisch collectivisme
Toch hoeft de monarchie nog niet in de prullenbank te belanden. We kunnen ons afvragen welke van de politieke systemen, de monarchie of de democratie, het beste bij zouden dragen aan de individuele vrijheden van ieder persoon. Binnen onze maatschappij bestaat het breedgedragen idee dat de democratie van groot belang is voor het behoud van onze stabiele en “vrije” samenleving. De bekende libertaire econoom en politicoloog Hans-Hermann Hoppe heeft zich in het boek ‘Democracy The God That failed’ over dit vraagstuk gebogen. Hoppe geeft de voorkeur aan de monarchie boven de democratie, omdat in de monarchie, in tegenstelling tot de democratie, de kans groter is dat de vrijheid en eigendomsrechten gerespecteerd worden.
De politici en een groot deel van de kiezers hebben andere incentives die niet overéénkomen met de vrijheid en de eigendomsrechten zoals dat bij een monarchie is. Dit heeft te maken met de verschillende tijdsvoorkeuren van beide politieke systemen. Een hoge tijdsvoorkeur betekent dat men een voorkeur heeft voor het verkrijgen van gratificatie op de korte termijn. Bij een lage tijdsvoorkeur heeft men voorkeur voor het verkrijgen van gratificatie op de lange termijn.
In de democratie hebben de politici een hoge tijdsvoorkeur. Om de vier á vijf jaar zijn er nieuwe verkiezingen en hebben de politici op korte termijn belang bij het verkrijgen van zoveel mogelijk stemmen. Zij proberen potentiële stemmers te overtuigen van hun politieke beloftes. Deze beloftes zijn natuurlijk onderhevig aan de publieke opinie op dat moment. Hierdoor kunnen zij beleid invoeren dat – al is ze populair onder de stemmers – niet gunstig is voor de stabiliteit van de samenleving, bijvoorbeeld het verhogen van het minimumloon en de uitkeringen, en het afschaffen van het eigen risico.
Kortom, een overheid die “ je beste vriend is”. Daarmee draagt de democratie bij aan de alsmaar uitdijende overheid; de politici creëren weer nieuwe programma’s en voeren reguleringen door om stemmen te winnen. Het gevolg is dat de democratie minder geneigd is om de eigendomsrechten te handhaven. Wil het collectief deze plannen in de praktijk brengen dan is de kans groot dat het eigendom herverdeeld moet worden om deze plannen te verwezenlijken. Ook zal dit leiden tot meer bureaucratie wat de ondernemingszin de nek zal omdraaien.
Volgens Hoppe heeft de monarch een lage tijdvoorkeur. Hij ziet het land als zijn eigendom en heeft op de lange termijn belang bij de stabiliteit van het land. De monarch is dan ook sterk verbonden met de economische ontwikkelingen. Gaat het economisch slecht in het land, dan zal hij de gevolgen daarvan ook ondervinden. Na zijn dood zal hij het koninkrijk doorgeven aan zijn nageslacht. Dus de monarch moet bedachtzaam te werk gaan. Omdat de monarch niet onderhevig is aan de wil van het collectief, kan hij keuzes maken die wellicht niet altijd populair zijn bij de bevolking, maar wel nuttig zijn voor de samenleving als geheel. Dit maakt de monarchie op zichzelf stabiel, omdat de monarch geen rekening hoeft te houden met de alsmaar veranderlijke publieke opinie.
De monarch zal dan ook niet snel geneigd zijn om programma’s en reguleringen door te voeren die de economie schaden. Deze overheidsprogramma’s hoeven dus niet gefinancierd te worden door middel van belastinggeld, waardoor de kans groter is dat de eigendomsrechten worden gehandhaafd. Mede daardoor zal de bureaucratie beperkt blijven, mogelijk gemaakt door de rechtstreekse zeggenschap die de monarch heeft over het land.
Een libertaire monarchie?
Of een monarchie daadwerkelijk te verkiezen is boven een democratie, is discutabel. De kritiek op de democratie als bestuursvorm ter verdediging van het libertarisme is sterk. Of in de praktijk de monarchie werkelijk te verenigen is met het libertarisme – ondanks de aantrekkelijke argumentaties van Hoppe – staat ter discussie. Vaak worden monarchieën in verband gebracht met het feodalisme en het aanbidden van de monarch – iets wat niet makkelijk te verenigen is met de grondbeginselen van het libertarisme.
Een voorbeeld van een quasi-libertaire monarchie is Liechtenstein. Liechtenstein is een klein, welvarend land dat is gelegen tussen Zwitserland en Oostenrijk. Het is een constitutionele monarchie met een directe parlementaire democratie. Het staatshoofd is de prins die een grote rol in de politiek speelt. Hij heeft de mogelijkheid om het parlement en het kabinet naar huis te sturen. Ook heeft hij een veto voor het benoemen van de rechterlijke macht. Hiermee kan gezegd worden dat de monarch werkelijk voor politieke stabiliteit zorgt, omdat hij een halt toe kan brengen aan de wil van het collectief.
Hoe zit het dan met de individuele vrijheden? De prins van Liechtenstein is een groot voorstander van klassiek liberale principes. Hij is van mening dat de overheid dienstbaar moet zijn aan de bevolking en niet andersom. De overheid moet zich ontdoen van onnodige taken en zich richten op buitenland politiek en het behouden van de rechtsstaat. Verder is de inkomstenbelasting rond de 1,2% en is het hoogste belastingtarief voor bedrijven 18%. Liechtenstein heeft dan ook een sterke financiële sector. Wellicht zou een koninklijke nachtwakerstaat een volgende stap kunnen zijn naar een libertair Nederland.
Zoals Hans-Hermann Hoppe eens zei: “My dream is the dream of a Europe, which consists of 1,000 Liechtensteins”.